Meslek kuruluşları, Türkiye’nin en büyük örgütlü topluluklarını oluşturmaktadır. Bugün meslek kuruluşları bünyesinde toplanan dokuz milyonu aşkın meslek mensubu bulunmaktadır. Türkiye’de meslek örgütleri “diplomaya dayalı” olanlarla “sermâyeye dayalı” olanlar olmak üzere iki kategoride toplanmasına rağmen üyelik yapıları, örgütlenme modelleri, seçim sistemleri ve yönetim tarzları bakımından büyük benzerlikler taşımaktadırlar. Meslek odaları, kamuoyunda öteden beri değişik nedenlerden dolayı tartışma konusu ola gelmişlerdir. Bu tartışmaların, çoğunlukla meslek kuruluşlarında siyasî duruş, şeffaflık, denetim, katılım, zorunlu üyelik, hesap verebilirlik, seçim süreçleri, demokratik duruş ve üyelerle ilişki gibi konularda yoğunlaştığı söylenebilir. Üye sayısı 20 binin üzerinde olan dokuz meslek grubunu konu edinen bir alan araştırması, Temmuz 2011 tarihinde Liberal Düşünce Topluluğu tarafından 12 ilde toplam 2200 meslek mensubu üzerinde gerçekleştirilmiş ve bu konuların her biri meslek mensuplarının bakışından hareketle analiz edilmiştir. Bu makale geniş kapsamlı o araştırmanın bazı verilerinden derlenmiştir. A. Araştırmanın Kapsamı ve Yöntemi Araştırma Türkiye’de faaliyet gösteren ve üye sayısı 20 binin üzerinde olan dokuz meslek kuruluşu mensupları üzerinde gerçekleştirilmiştir. İlgili tabloda görüldüğü gibi üye sayısı bakımından en büyük meslek kuruluşu Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) iken, en küçük meslek kuruluşu ise 22 bin üyesiyle Türk Diş Hekimleri Birliği (TDB)’dir. Araştırma örnekleminin seçiminde Ömer Çaha Prof. Dr. | Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi liberal düşünce, Yıl 17, Sayı 67, Yaz 2012, s. 97-122 98 | Ömer Çaha meslek kuruluşlarının üye sayısı referans olarak kabûl edilmiştir. Üye sayısı 100 binin altında olan meslek kuruluşları 200, üye sayısı 100 bin ile bir milyon arasında olan meslek kuruluşları 250, üye sayısı bir ile iki milyon arasında olan meslek kuruluşları 300, üye sayısı iki milyonun üzerinde olan meslek kuruluşları ise 350 katılımcı ile araştırmada yer almıştır. Sahada elde edilen veriler bu sayılar üzerinden ağırlandırılarak analiz edilmiştir. Üye sayısı Örneklem içindeki payı Yüzde Serbest Muh. ve Mâlî Müşavir Odaları Birliği 80250 200 9,1 Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu 1896000 300 13,6 Türk Tabipler Birliği 63000 200 9,1 Türk Diş Hekimleri Birliği 22000 200 9,1 Türk Eczacılar Odası Birliği 24119 200 9,1 Türkiye Barolar Birliği 63487 200 9,1 Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birliği 342996 250 11,4 Türkiye Ziraat Odaları Birliği 4800000 350 15,9 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği 1200000 300 13,6 Toplam 8491852 2200 100 Tablo 1: Araştırma Kapsamına Alınan Meslek Kuruluşları Her meslek mensubu meslek kuruluşlarıyla iki kademeli bir ilişki içindedir. Birinci kademede meslek mensupları faaliyet gösterdikleri ildeki ilgili odayla doğrudan üye olarak ilişkilidirler. Meslek mensupları ikinci kademede ise bu odaların bağlı bulunduğu üst birliklerle bağlantılıdırlar. Anket uygulamasına dayanan bu araştırma, bu gerçekten hareketle iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada, araştırmada yer alan 18 yaş üzerindeki katılımcılarla yüz yüze mülâkata dayalı bir anket uygulanmıştır. Bu ankette ana hatlarıyla iller düzeyinde faaliyet gösteren odalarla ilgili sorgulamalar yapılmıştır. İkinci aşamada ise aynı katılımcılara birlikler hakkındaki fikirleri ve kanaatleri sorulmuştur. Araştırmada böylece iller düzeyindeki odalarla, merkezi Ankara’da bulunan ve tüm bağlı odalar adına hareket eden birlikler iki ayrı düzlemde ele alınıp incelenmiştir. Türkiye’de Meslek Kuruluşları | 99 Araştırma, yukarıda belirtilen sayılar üzerinden gerekli ağırlıklandırmalar yapıldıktan sonra 12 ilde toplam 2200 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu iller odaların örgütlenmesinde esas kabûl edilen il kategorileştirilmesi göz önünde bulundurularak seçilmiştir. Bu kategoriler kalkınma endeksine göre oluşmuştur. Buna göre birinci iller kategorisinde İstanbul, Ankara ve İzmir; üçüncü iller kategorisinde kalkınmada öncelikli olan Diyarbakır, Erzurum, Samsun, Trabzon ve Van; ikinci iller kategorisinde ise diğer illeri temsil etmek üzere Adana, Antalya, Bursa ve Eskişehir seçilerek araştırmaya dâhil edilmiştir. Odaların her tür ücretleri (kayıt, aidat, vb.) bu kategoriler esas alınarak yapıldığı için, bu tür bir kategorileştirmenin üretilen hizmetlerle ilişkili olabileceği varsayımından hareketle illerin seçiminde bu husus önemli bir kriter olarak göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca Türkiye İstatistik Kurumu’nun esas aldığı NUTS-2 bölgeleme sistemi dikkate alınarak seçilen illerin tüm Türkiye’yi temsil etme kapasitesine sâhip iller olmasına dikkat edilmiştir. Araştırma örnekleminin seçiminde iki aşamalı olmak üzere “amaçlı” ve “sistematik rastgele” örneklem yöntemi kullanılmıştır. Buna göre birinci aşamada her meslek kuruluşunun alt kategorileri tespit edilmiş ve bunlara hangi kotalar düzeyinde anket uygulanacağına karar verilmiştir. İkinci aşamada ise belirlenmiş olan kategorilerde belli sayıda kişiye sistematik rastgele yöntemine göre ulaşılarak anket uygulanmıştır. Tâkip eden sayfalarda görüleceği gibi, yapılan analizlerde frekans ve çapraz dağılımların yanı sıra korelasyon (correlation) ve varyans analizi (ANOVA) gibi istatistiksel testlere de yer verilmiştir. Varyans analizi, ankette yer alan her soru için meslek kuruluşları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunup bulunmadığını test etmek için yapılmıştır. Korelasyon analizi ise benzer biçimde sorgulanan konularla meslek kuruluşları arasında bir ilişki olup olmadığını ölçmek için yapılmıştır. Elde edilen veriler analiz edilmeden önce anket sorularının güvenirliği 0.05 yanılma payı, başka bir deyişle %95 güven aralığı baz alınarak ölçülmüştür. Araştırmada yapılan istatistiksel analizler de benzer biçimde %95 güven aralığı esas alınarak yapılmıştır.
Oda yönetimlerinin demokratik biçimde oluştuğunu düşünenlerin önemli bir kesimi, tâkip eden sayfalarda analiz edileceği gibi üst birlik yönetimlerinin demokratik biçimde oluştuğuna inanmamaktadır. Bu eğilim özellikle bazı mesleklerde belirgin biçimde yoğunluk kazanmaktadır. Meslekler bazında yapılan analizlerden anlaşıldığına göre Esnaf ve Sanatkâr, Sanayi ve Ticaret ile Ziraat Odaları gibi sermâyeye dayalı mesleklerde oda yönetimlerinin demokratik biçimde yapıldığına ilişkin kuşkular daha fazladır. Oda yönetiminin demokratik biçimde oluştuğuna ilişkin kanaat sözgelimi TÜRMOB’a bağlı mesleklerde yüzde 80’e yakın iken, bu oran Ziraat Odalarında yüzde 50’nin altında kalmaktadır. Araştırmada ayrıca oda yönetimlerinin çalışma tarzının demokratik olup olmadığı da sorgulanmıştır. Bu yönde bir soru katılımcılara yöneltilirken oda yöneticilerinin hangi davranışının demokratik olup olmadığı izah edilmemiştir. “Oda yönetiminin çalışma tarzı” gibi genel bir ifade ile meslek mensuplarının oda yönetimi hakkında sâhip olduğu imajın demokratik çalışma tarzıyla ne derece örtüştüğü sorgulanmıştır. Meslek kuruluşlarıyla demokrasi arasındaki en düşük ilişkinin bu noktada ortaya çıktığı görülmektedir (r= ,057, P≤ ,007). Meslek mensuplarının dikkate değer bir kısmı oda yönetiminin çalışma tarzını demokratik olarak değerlendirmemektedir. Bu oran yüzde 34 gibi dikkate değer bir düzeydedir. Oda yönetiminin çalışma tarzını demokratik bulanlar tüm meslek mensuplarının ancak yüzde 56’lık bir kesimini oluşturmaktadır. Kuşkusuz oda yönetiminin çalışma tarzı ile odaların demokratik açıdan duruşu arasında birebir doğrusal ilişki bulunmaktadır. Demokratik çalışma tarzına sâhip olmayan yönetimin, temsil ettiği meslek kuruluşunu demokratik bir duruşta tutması doğal olarak beklenemez. Bu varsayımdan hareketle şu değerlendirmeyi yapmamız mümkündür: Meslek kuruluşlarını demokratik duruşa kavuşturan ya da bu tür bir duruştan uzaklaştıran aktörler yöneticilerdir. Dolayısıyla meslek kuruluşları, yöneticilerin tutumuna bağlı olarak demokratik bir duruşa kavuşmakta ya da böylesi bir duruştan uzaklaşmaktadır.
Başlıca meslek kuruluşları şunlardır; Serbest Muh. ve Mâlî Müşavir Odaları Birliği , Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu ,Türk Tabipler Birliği , Türk Diş Hekimleri Birliği , Türk Eczacılar Odası Birliği, Türkiye Barolar Birliği , Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birliği , Türkiye Ziraat Odaları Birliği ,Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği .
KAYNAK: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/790792
